انواع گرانیت (گرانیتوئید)
سنگهای گرانیتی معمولیترین سنگهای پلوتونیک در نواحی قارهای هستند و بزرگترین باتولیتهای جهان را نیز همین سنگها تشکیل میدهند. اغلب این سنگها فلسیک هستند. اغلب گرانیتوییدها به صورت مذابهای پوستهای تشکیل شدهاند. بهعلاوه ، گرانیتوییدها قسمت «آذرینی» اغلب کمپلکسهای میگماتیتی را تشکیل میدهند.
کانی شناسی و نام گذاری
حداقل
20 درصد مقدار کانیهای فلسیک در تمام سنگهای گرانیتی ، کوارتز است. اغلب سنگهای گرانیتی ، ساب
سولووس هستند. بنابراین فلدسپات غنی از پتاسیم (ارتوکلاز یا میکروکلین) و پلاژیوکلاز
، به صورت بلورهای جداگانه و مجزا تظاهر میکنند. گارنیتوییدهای هیپرسولروس فقط در
فشارهای پایین یا فشارهای بالا تحت شرایط بسیار خشک تشکیل میشوند و به جای اینکه
دارای پلاژیوکلاز و فلدسپات پتاسیک بطور مجزا باشند، دارای مزوپرتیت هستند.
در شرایط فشار پایین ، معمولا
همرشدیهای گرانوفیری گسترش مییابند و سنگ را گرانوفیر مینامند. معمولا بههمراه
کانیهای فلسیک ، هورنبلند ، بیوتیت و موسکویت نیز وجود دارد. همچنین پیروکسن و یا
فایالیت و نیز کردیریت و گارنت یافت میشوند. کانیهای فرعی موجود در
این سنگها مشتملاند بر آپاتیت ، زیرکن ، تیتانیت ، آلانیت ، مونازیت ، تورمالین ، توپاز و اکسیدهای اپاک آهن - تیتانیم.
تقسیمبندی گرانیتوییدها بر اساس مواد تشکیلدهنده
گرانیتوییدهای نوع I
این سنگها از ذوب سنگهای آذرین زیر پوسته یا رسوبات نابالغ حاصل از سنگهای آذرین حاصل میشوند و دارای نسبت K/Na پایین ، Ca بالا و حالت اکسیداسیونی قوی میباشند. کانی شناسی آنها شامل هورنبلند ، پیوتیت قرمز یا قهوهای و یا سبز ، تیتانیت ، احتمالا آلانیت و مانتیت و گاهی اوقات همراه با ایلمنیت است.
گراینیتوییدهای نوع S
گرانیتوییدهای نوع A
سنگهایی هستند که از Zr ، F ، Na+K غنیاند و در عوض از لحاظ Al و Ca فقیرند
و همچنین نسبت بالایی از Fe/Mg دارند. از نظر کانی شناسی وجود میکاهای غنی از آهن ، آمفیبولها ، پیروکسنها و در انواع پرآلکالن ، آمفیبولهای آلکالن
مشخصه آنهاست. از دیگر مشخصات عمومی این سنگها میتوان به همرشدی گرانوفیری ، وجود
فلوئوریت و نیز فراوانی کانیهای زیرکونیمدار
اشاره کرد.
نحوه تشکیل این سنگها را به ذوب
سرزمینهای گرانولیتی که قبلا تحت تاثیر ذوب بخشی قرار گرفتهاند و یا به تفریق
اولیه ماگمای بازالتی آلکالن نسبت میدهند. در یقین منشا گرانیتوییدهای نوع -A ، منشا فلوئور موضوع بسیار مهمی است.
گرانیتوییدهای نوع M
زیرگروهی از گرانیتوییدهای نوع -I محسوب
میشوند و فقط در جزایر قوسی اقیانوسی یافت میشوند. این نوع سنگها از گوشته و
احتمالا از پوسته اقیانوسی فرورانده شده حاصل شدهاند و توسط
کانیهایی همچون هورنبلند ، بیوتیت ، پیروکسن ، گزنولیتهای آذرین بازیک ، نیز فلدسپات
پتاسیک مشخص میشوند.
ساختها و بافتهای مشخص
گرانیتوییدها
نسبت به تغییر شکل بسیار حساسند و در اغلب گرانیتوییدهای کنیسی ، نوارهایی از کوارتز مشاهده میشود که در اطراف
فنوکریستهای خرد شده فلدسپات ، حالت خمیدگی پیدا کردهاند. فرآیندهای جریانی اولیه
یا استرین ثانویه باعث ردیف شدن فلرسپاتها میگردد. لایهبندی آذرینی فازها نسبتا نادر
است ولی در کمپلکسهای میگماتیت ، چنین لایهبندی را میتوان در گرانیتوییدها دید.
یکی از مشخصات گرانیتوییدهای نوع S ، وجود گزنولیتهای متاپلیتی است و
احتمالا زیرکنهای گرد شده بقایای دیرگداز رسوبات مادر هستند. انواع M و I نیز
با مواد گزنولیتی آذرین مشخص میشوند. گرانیتوییدهای نوع S را گرایزن و پگماتیتهای غنی از توپاز ، تورمالین ، میکای غنی از لیتیم و کانیهای قلع و تنگستن همراهی میکنند. کلریتیزاسیون بیوتیت
و هورنبلند و سریسیتیزاسیون و دگرسانی فلسپاتها به کانی رسی باعث دگرسان شدن
گرانیتوییدهای میشود.
منبع : دانشنامه رشد