تقسیمات علوم زمین‌شناسی

به نام خدا 

علوم زیر هر یک به تنهائی موضوع علوم مستقلی هستند و از انشعابات زمین‌شناسی به شمار می‌آیند:

1- بلورشناسی (Cristallographie): ‌به بررسی‌شکل، حالت تبلور و همه خواص نوری ماده متبلور می‌پردازد.

2- کانی‌شناسی (Mineralogie): به علم تحقیق در‌خواص فیزیکی و شیمیائی مواد غیر زنده که ترکیب شیمیائی معینی دارند گفته می‌شود.

3- سنگ‌شناسی توصیفی (Petrography): علم شناسائی اقسام مختلف سنگهاست که در آن از طبقه‌بندی و مطالعه میکروسکوپی سنگها بر اساس کانی‌شناسی بحث به میان می‌آید.

4- سنگ‌شناسی علمی (Petrologie): از منشاء پیدایش و شرایط تشکیل سنگها و همچنین از رابطه و وجود بین آنها گفتگو می‌کند.

5- رسوب‌شناسی و سنگهای رسوبی (Sedimentologie and Sedimentary Rocks): موضوع آن مطالعه رسوب‌ها و سنگهای رسوبی و طرز تشکیل آنهاست، همچنین نحوه و شرایط رسوبگذاری مواد در محیطهای مختلف مورد توجه است.

6- ژئومورفولوژی (Geomorphologie): علم بررسی شکل خارجی زمین بخصوص شکل ارتفاعات، دره‌ها، رودخانه‌ها، سواحل و کف دریاها می‌باشد. این علم بر پایه زمین‌شناسی و جغرافیای طبیعی گذاشته شده است.

7- دیرین شناسی (Paleontologie): علمی است که در‌آن آثار و بقایای موجودات زمانهای گذشته مورد بررسی قرار می‌گیرد. دیرین‌شناسی به دو علم گیاه‌شناسی و جانور‌شناسی متکی می‌باشد و به همین‌جهت دارای رشته‌های تخصصی فراوانی است که در این مبحث فقط به یاد‌آوری اسامی آنها بسنده می‌کنیم:

دیرین‌شناسی جانوری (Paleozeologie) که خود به دو قسمت فسیل‌شناسی بی‌مهرگان و فسیل‌شناسی مهره‌داران تقسیم می‌شود.

دیرین‌شناسی گیاهی شامل فسیل گیاهان تک‌سلولی و پرسلولی می‌باشد. در دیرین‌شناسی میکروسکوپی(Micropaleontologie) علاوه بر مطالعه فسیل گیاهان ریز و میکروسکوپی دانه‌های گرده و اسپور مورد بررسی قرار می‌گیرد که امروز با عنوان پالینولوژی (Palynologie) علم جدیدی را بوجود آورده است.

فسیل شناسی میکروسکوپی در اکتشافات منابع نفتی اهمیت خاصی دارد. دیرین شناسی تحولی (p.evolutaire) عبارت از، مطالعه فلسفی، همراه با جنبه‌های زیست شناسی تحولی و تکاملی موجودات زنده است.

8- چینه شناسی (Stratigraphy): علمی است که اساس آن بر فسیل‌شناسی و سنگ‌شناسی گذاشته شده و استفاده عملی آن از یک طرف تعیین سن نسبی طبقات زمین و از طرف دیگر مطالعه تغییرات آنها در زمان‌های گذشته می‌باشد. گسترش و جابه‌جائی قاره‌ها، مساله پیشروی و پسروی دریاها، پیدایش رشته‌کوه‌ها و انواع رسوباتی که در حالات مختلف در سطح زمین گذاشته شده‌اند، از جمله مباحث مورد تحقیق در چینه‌شناسی است.

9- جغرافیای دیرین (Paleogeographie): شاخه‌ای از علم چینه‌شناسی است که در آن، از سیر اولیه رودخانه‌ها و تغییرات آنها و همچنین حدود دریاها و خشکی‌ها در ادوار گذشته بحث می‌شود.

10- زمین ساخت یا علم تکتونیک و یا زمین‌شناسی ساختمانی (Geologie Structurale): عواملی را که باعث تغییر شکل ساختمان طبقات زمین و لایه‌های آن گردیده و سبب تشکیل سلسله کوه‌ها و چین خوردگی‌ها و همچنین شکستگی‌ها و اشکال مختلف دیگری که بر اثر نیروهای داخلی به وجود آمده است، مورد بررسی قرار می‌دهد.

11- ژئوفیزیک (Geophysic): مطالعه قسمتهای مختلف خارج و داخل زمین بر اساس اصول و قوانین فیزیکی موضوع این علم است. در این زمینه استفاده از وسایل ایجاد الکتریکی و مغناطیسی برای اندازه گیری مواد رادیو اکتیو و نیروهای ثقل زمین و تعیین درجه حرارت و فشار درون زمین بیشتر مورد توجه می‌باشد و در اکتشاف معادن و منابع زیرزمینی و تعیین شدت زلزله، امروزه این علم نقش مهمی را ایفا می‌کند.

12- ژئوشیمی یا شیمی زمین (Geo Chimie): ساختمان شیمیائی مواد تشکیل دهنده کره زمین، رابطه موجود بین مواد تشکیل دهنده و تغییرات آنها در شرایط و محیط‌های مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد.

13- آب شناسی (Hydrologie): بررسی تمام مسائل مربوط به آبهای جاری سطحی و رژیم های آبی، موضوع این علم است.

14- ئیدروژئولوژی (Hydrogeologie): نحوه تشکیل و ذخیره مخازن آبهای زیرزمینی و راه‌های استفاده و بهره‌برداری از آنها موضوع این علم می‌باشد.

15- اقیانوس شناسی (Oceanographie): علمی است که به شناخت اقیانوسها، دریاها و تقسیمات مناطق مختلف زیر دریا و بررسی همه خصوصیات آنها می پردازد.

16- زمین شناسی اقتصادی (G.economique): در‌این زمینه از اکتشاف بهره برداری و برآورد ذخائر زیرزمینی (نفت، زغال سنگ، رگه‌های‌معدنی) که به نحوی جنبه اقتصادی‌دارد، بحث به میان می‌آید. در‌حقیقت می‌توان گفت که زمین‌شناسی اقتصادی از داده‌های علوم کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، رسوب‌شناسی، چینه‌شناسی و دیرینه‌شناسی استفاده می‌کند، به همین‌دلیل دارای شاخه‌ای مانند بستره‌های کانی می‌باشد (Gites mineraux).

17- ژئولوژی دینامیک (G.dynamique): از تمامی پدیده‌های درونی (Internal) و خارجی (External) زمین که در زمان حاضر بر سطح زمین رخ می‌دهد، گفت و گو می‌کند. این علم به علت وسعت زیاد مسائل مورد مطالعه به ‌رشته‌های متعدد دیگری تقسیم می‌گردد؛ از‌جمله می‌توان به علوم زیر‌اشاره کرد:

آتشفشان‌شناسی (Volcanologie)، زلزله‌شناسی (Seismologie)، یخچال‌شناسی (Glaciologie) و مسائل مربوط به عمل باد‌ها و رودخانه‌ها و غیره. در آتشفشان‌شناسی، در باره فعالیت مواد مذاب درونی (ماگما)، همچنین ترکیب و نحوه خروج مواد گداخته و اشکال مختلف آتشفشانها بحث و گفتگو می‌شود.

18- زمین‌شناسی عملی (کاربردی) (Geologie appliqueé)؛ تمامی‌مسائلی را که مربوط به کارهای ساختمانی یا مقاومت زمین در برابر عوامل خارجی باشد، مورد مطالعه قرار می‌دهد. بنابر این، امور مربوط به شهرسازی، راه‌سازی، حفر تونلها، ایجاد سدها و ... که رابطه مستقیمی با جنس زمین دارد، موضوع این علم است.

19- خاک‌شناسی (Pedologie): در این‌خصوص، آن قسمت از‌سطح زمین‌که بوسیله خاک پوشیده شده است، مورد مطالعه قرار می‌گیرد و شناسائی انواع خاکها و استعداد کشاورزی آنها را روشن می‌سازد. در ضمن محیطهای زیست را که منجر به تشکیل خاکهای مختلف شده است بهتر معرفی می‌کند.

20- فتوژئولوژی (Photogeology): علم مطالعه و نتیجه‌گیری از‌عکسهای هوائی است. امروزه تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی با استفاده از عکسهای‌هوائی و برداشت‌های مستقیم از پدیده‌های سطح زمین، علم زمین‌شناسی صحرائی (Geology Desert) را بوجود آورده است. اصول این دو علم و عمل، یعنی فتوژئولوژی و زمین‌شناسی صحرائی لازم و ملزوم یکدیگر می‌باشند.

21- رادیو ژئولوژی (Radio geology): در زمینه کانی‌ها و سنگ‌های رادیو اکتیو و چگونگی استفاده از آنان بحث می‌کند.

22- زمین‌شناسی تاریخی (Historical Geology): در این علم از تاریخ حوادث زمین طی ادوار گذشته و تسلسل آنها در طول زمان زمین‌شناسی سخن به میان می‌آید.

23- ژئوذری (Geodesie): این علم شکل هندسی و مشخصات فیزیکی زمین و روابط مثلثاتی و هندسی نقاط مختلف زمین را از نظر موقعیت (طول و عرض جغرافیائی) مورد مطالعه قرار می‌دهد